de eerste prenten van het Kamp van Beverlo door J.B. Gratny gemaakt werden?

Tekst van Plees Roger (tijdschrift van het MUSEUM KAMP VAN BEVERLO van januari -april 2021)

De eerste afbeeldingen van het militaire Kamp van Beverlo werden gemaakt door J.B. Gratry. Er zijn weinig gegevens bekend omtrent de kunstenaar. Wel weten we dat hij een leerling was van Paul Lauters. Hij was kort na de onafhankelijkheid van België kapitein in het Belgisch leger. In 1836 maakt hij een reeks tekeningen van de observatiepost van het Kamp van Beverlo en een grotere tekening van de Sint-Lambertuskerk van Beverlo. In 1846 maakt hij van tekeningen, door middel van de lithografie, een boek getiteld “Vue du Camp de Beverloo”. Het is een boek van 30cm op 45cm en bevat een groen voorblad met een litho en verder tien litho’s inclusief één van de kerk van Beverlo. Het wordt gedrukt door de firma P. Cremetti te Brussel.

In 1850 heeft hij waarschijnlijk het leger verlaten en verblijft hij in Spanje waar hij twee nieuwe boeken samenstelt. Eén boek is een opdracht van het Geografisch Instituut van Catalonië het tweede boek bevat afbeeldingen van straten en monumenten van de stad Cadiz.

In 1855 verschijnt een ander boek van zijn hand getiteld “Cours de perspective linéaire: à l’usage des artistes” (nog steeds verkrijgbaar).

De lithografie waar Gratry van gebruik maakt is in die periode de meest voor de hand liggende wijze om afbeeldingen in een grote oplage te drukken maar is niet bepaald een eenvoudige manier. Het is een vlakdrukmethode (in tegenstelling tot hoog- en diepdruk) ook wel steendruk genoemd, en werd uitgevonden door in 1797 door Senefelder in Praag.

Op een vlak geslepen kalksteen van ongeveer 12cm dikte wordt met vetkrijt, vette inkt of vetpotlood een tekening gemaakt. Gratry zal hiervoor zijn schetsen gebruikt hebben die hij, om een correcte afbeelding te bekomen, in spiegelbeeld op de steen moet tekenen. Het vet dringt zacht in de licht poreuze steen. Vervolgens wordt de steen ingewreven met een mengsel van Arabische gom en salpeterzuur.

Ook dit mengsel dringt in de zachte kalksteen maar zorgt ervoor dat geen ander vette materie kan doordringen in de steen. Na 24 uur is het mengsel droog en is de steen klaar voor het drukproces. Met terpentine wordt dan de oorspronkelijke tekening weg gewist maar het vet van de het vetpotlood blijft aanwezig in de steen.

De steen wordt dan met een spons bevochtigd . Waar getekend is kan het water niet doordringen en de tekening blijft dus droog. Nu kan met een inktroller de gewenste kleur aangebracht worden. De inkt zal zich enkel hechten op de droge gedeelten, in dit geval dus de tekening. Een passen vel papier wordt op de steen gelegd waarna steen en papier door de pers wordt gehaald. Het resultaat is een afdruk. Door nu verder de steen in te inkten met de rol kan men oplage bekomen.